Gluten, başta buğday olmak üzere tahıllarda bulunan bir protein grubudur. Buğday, çavdar ve arpaya çok benzer. Bu nedenle bu tahıllar da gluten içerir. Gluten hamura sağlam yapısını verir. Ekmek işlemenin mayalanma sürecinde gluten proteini ağ yapısı oluşturur, gluten yoksa böyle bir yapı oluşamaz ve ekmek mayalanamaz. Esnektir, bu nedenle besine çiğnenebilir bir doku verir.
Neden Zararlıdır?
Gluten tüketmek, bazı insanlar için çok fazla soruna neden olmayabilir. Ancak diğerleri için glüten tüketmek onları hasta edebilir ve hatta yaşamı tehdit edebilir.
Gluten Hassasiyeti
İnsanlar genellikle benzer semptomlar nedeniyle gıda hassasiyetlerini intoleranslarla karıştırırlar, ancak bunlar aynı şey değildir: Gıda intoleransları genellikle sindirim sisteminde meydana gelirken, gıda hassasiyetleri sıklıkla sistemik bir bağışıklık tepkisini tetikler.
Bağışıklık sisteminin görevi, yabancı istilacıları tanımak, izole etmek ve yok etmektir. Ancak bağışıklık sistemi hata yaptığında, belirli bir yiyeceğe aşırı tepki verdiğinde, sistemik bir bağışıklık tepkisini tetikler. Bağışıklık sistemi yanlışlıkla belirli bir molekülün tehlikeli olduğuna inanır ve ardından çok sayıda antikor, yani salgılar.
Glüten duyarlılığı söz konusu olduğunda, bağışıklık sistemi glüteni kötü bir molekül zanneder ve ortadan kaldırmaya çalışır. Genellikle gıda alerjisi dediğimiz şey, genellikle yüzde kızarıklık, şişlik ve ürtiker gibi semptomlara yol açan glute duyarlılığınız aracılık ettiği aşırı duyarlılık reaksiyonlarıdır. Ağır vakalarda ayrıca nefes darlığı, astım ve kusma ve anafilaktik şokda görülmektedir. Gıda alerjileri hızla ortaya çıktığından ve semptomlar fark edildiğinden, insanlar genellikle acil tıbbi yardım isterler.
Glüten duyarlılığı aynı zamanda bağırsakta glüteni sindiren enzim eksikliği olduğu anlamına gelir ve ortaya çıkan inflamatuar yanıt bağırsak bariyerini yıkar, bu da bazı bakterileri ve yiyecek artıklarını kan dolaşımına, muhtemelen vücudun herhangi bir yerinde serbest bırakır.
Yukarıda belirtilen otoimmün hastalıklar teşhis edilmişse çölyak hastalığına yakalanma olasılığı da çok yüksektir. Çölyak hastalığı taraması yaptırmaları önerilir.
Çölyak hastalığı
Çölyak hastalığının adı "ishal" olmasına rağmen, bir bağırsak hastalığı değil, otoimmün bir hastalıktır. HLA DQ2 ve HLA DQ8 genetik yatkınlık genlerinden ikisini veya birini taşıyan kişilerin hastalığa yakalanma olasılığı daha yüksektir. İnsidans oranı ülkeden ülkeye biraz değişmekle birlikte kabaca %1 civarındadır. Çölyak hastalığı, glüten alımının neden olabileceği en ciddi reaksiyon olarak kabul edilebilir. Çölyak hastaları glüteni yuttuğunda, bağırsakta bir otoimmün reaksiyon meydana gelir. Beyaz kan hücreleri ince bağırsağa saldırır ve besinlerden besinleri emen bağırsak villuslarını yok ederek ince bağırsağın körelmesine neden olur. Sonuç olarak, vücudun gıda besinlerini emme yeteneği zayıflayacaktır.
Çölyak Hastalığının Bazı Yaygın Belirtileri
Gastrointestinal sendrom: İshal, kabızlık, mide bulantısı, kusma, şişkinlik, mide krampları, karın ağrısı,
Yorgunluk, halsizlik
Demir eksikliği anemisi, diğer vitamin ve mineral eksiklikleri
Gecikmiş ergenlik
Kilo değişiklikleri (bazı insanlar kilo verir, diğerleri kilo alır)
Kemik veya eklem ağrısı
Tekrarlayan ağız yaraları, ağızda veya dilde şişme
Sinirlilik
Dermatitis herpetiformis ve diğer döküntüler
Bazı hastalıklar da vardır ve hastaların aynı zamanda çölyak hastalığından mustarip olma olasılığı daha yüksektir. Çölyak hastalığı taraması yapmak en iyisidir.
Gluten intoleransı
Gluten intoleransının resmi tıbbi adı, çölyak olmayan gluten duyarlılığıdır. Adı "hassas" içermesine rağmen, antikor aracılı değildir ve bağışıklık sistemini içermez. Gluten intoleransının neden olduğu semptomlar çölyak hastalığına çok benzer, ancak hasta hastalığa neden olan geni taşımaz, bu da tanıyı zorlaştırır ve hastaya daha uzun süre zarar verir. Glüteni aldıktan sonra rahatsız edici reaksiyonlar arasında karın ağrısı, migren, şişkinlik, gastroözofageal reflü, düzensiz bağırsak hareketleri, egzama, yorgunluk vb.
Glutenin beyin üzerindeki etkileri
Gluten aynı zamanda en önemli organımız olan beynimizi de etkiler. Depresyon, kaygı, beyin bulanıklığı, tekrarlayan baş ağrıları ve migren, DEHB (dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu) ve hatta daha ciddi multipl skleroz, ataksi, otizm, Alzheimer hastalığı vb. Aslında, bazı bilim adamları bağırsağı "ikinci beyin" olarak adlandırmışlardır, çünkü bağırsaktaki nöronlar yalnızca bağışıklık hücrelerini ve çeşitli hormonları sistemik olarak düzenlemekle kalmaz, aynı zamanda vücudun toplamının %80 ila %90'ını oluşturan serotonin üretir. Toplam serotoninin %2'si beyinde üretilir. Serotonin ruh halini, iştahı ve uykuyu düzenlemek gibi çeşitli işlevlere sahiptir. Ayrıca hafıza ve öğrenme dahil olmak üzere bilişsel işlevleri de etkiler, bu nedenle düşük serotonin düzeyine sahip kişilerde depresyon, sinirlilik, kaygı, yorgunluk, kronik ağrı ve dikkat eksikliği görülür.
Gluten duyarlılığının tetiklediği inflamatuar yanıtın kan dolaşımıyla birlikte beyin dahil vücudun diğer organlarında inflamatuar yanıtı tetiklediğini zaten biliyoruz. Beyindeki iltihaplanma ile aktive edilen antikorlar, beyin hücrelerine ve sinir sistemini kaplayan meninkslere saldırarak baş ağrısına veya migrene neden olabilir.
Gluten İçeren Besinler Nelerdir?
Ekmek, börek, poğaça gibi hamur ürünler
Makarna, bulgur, kuskus, un içeren çorbalar
İrmik
Pasta türleri
Malt
Patates kızartması
Cips
İşlenmiş etler
Soya sosu
Salata sosları
Kuru yemişler
Gluten Hassasiyeti Belirtileri Nelerdir?
Karın ağrısı/mide ağrısı
Karın bölgesinde ağrı. Hafiften şiddetliye ve geçiciden uzun vadeye kadar değişebilir. Sekonder olabilir, yani kabızlık gibi başka bir semptomdan kaynaklanabilir.
Şişkinlik
Şişkinseniz, mideniz gergin, şiş ve/veya ağrılı bir şekilde dolu olabilir. Bu bazen gazdan kaynaklanır.
İshal
Günde üç kez veya daha fazla belirgin bir şekle sahip olmayan gevşek, sulu dışkılarınız varsa, muhtemelen ishalsiniz. Gluten hassasiyeti olan bazı kişilerde ishal vardır, bazılarında kabızlık vardır ve bazılarında hiç semptom yoktur.
Kabızlık
Kabızlık, haftada üç veya daha az bağırsak hareketine sahip olmakla karakterize edilir. Sert, kuru ve/veya topaklı dışkı da kabızlıkta yaygındır. Dışkıyı çıkarmak zor veya acı vericidir ve dışkının tamamının dışarı çıkmadığı hissine kapılabilirsiniz.
Mide bulantısı
Mide rahatsızlığı; kusmanız gerektiği hissi.
Kusmak: Yemek yedikten sonra kusma ihtiyacı
Baş ağrısı
Başın herhangi bir yerinde, önden arkaya, bir tarafta veya her ikisinde, üstte veya altta oluşan ağrı.
Bilinç kararması
Yavaş, uyuşuk düşünme veya hatırlama güçlüğü nedeniyle odaklanamama. Aynı zamanda sürekli kafa karışıklığı ve unutkanlık ya da netlik eksikliği gibi hissedilebilir.
Eklem ağrısı
Eklemler, dirsekler, dizler, ayak bilekleri, omuzlar gibi vücutta iki kemiğin birleştiği noktalardır. Donuk bir ağrı veya ani bir bıçaklama ağrısı gibi hissedilebilir.
Nöropati
Ağrılı olan veya olmayan uyuşma veya karıncalanma hissi. En çok ellerde ve ayaklarda görülür, ancak vücudun diğer kısımları da etkilenebilir.
Tükenmişlik
Yorgunluk sadece ara sıra yorgun hissetmek değildir. Yorgunluk, sürekli bir yorgunluk veya halsizlik hissidir. Yorgun olan insanlar genellikle daha sık uyumak isterler, ancak hiçbir uyku yorgunluk hissini ortadan kaldıramaz.
Cilt problemleri
Bazı hastalarda egzama veya sedef hastalığına benzer döküntüler görülür, ancak glüten duyarlılığı ile doğrudan bir ilişki kurmak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
Depresyon
Depresyon sadece ara sıra üzgün hissetmek değildir. Uzun süreli bir boşluk veya üzüntü duygusudur. Aktivitelere karşı ilgi kaybı ve aşırı yorgunluk hissi genellikle depresyonla ilişkilendirilir.